Er is een inheemse gemeenschap van de etnische Warao-groep die geen mannen meer heeft. Iedereen stierf. En de vrouwen in de groep die het overleefden, zijn geïsoleerd. Niemand wil met ze trouwen. Onder de Warao wordt aangenomen dat ze vervloekt waren. Maar in feite stierven de mannen van deze Venezolaanse stam als gevolg van problemen veroorzaakt door het HIV-virus, dat AIDS veroorzaakt. “In sommige gemeenschappen is het aantal geïnfecteerde mensen 10%. In kleine populaties hebben bijna alle mannen tussen de 16 en 23 jaar hiv”, zegt de Nederlandse arts Jacobus de Waard, van het Instituut voor Biogeneeskunde van de Centrale Universiteit van Venezuela, die de Warao sinds 1993 behandelt. Het door Waard aangegeven besmettingspercentage is aanzienlijk, aangezien de prevalentie van het HIV-virus in Venezuela 0,6% bedraagt, volgens statistieken van UNAIDS, een organisatie van de Verenigde Naties die tot doel heeft de verspreiding van de ziekte onder controle te houden. De HIV-situatie onder de Warao-bevolking is al geclassificeerd als een epidemie. De etnische groep leeft voornamelijk in het noordoosten van Venezuela, waar de rivier de Orinoco stroomt. De groep verplaatst zich gewoonlijk per seizoen over Venezolaans grondgebied. De afgelopen jaren, vanwege de diepe economische crisis in het land en het gebrek aan voedsel, stak een deel ervan de Braziliaanse grens over. Er zijn gegevens over Warao in verschillende staten in het noorden van Brazilië, waar bijna altijd onder bedelomstandigheden leefde. Gezien het feit dat er volgens een telling van 50 2011 Warao-mensen zijn, zouden de gevolgen van deze epidemie verwoestend kunnen zijn voor de toekomst van de groep. “Het is een alarmerende situatie vanwege de omvang ervan. De prevalentie is zeer hoog, vergelijkbaar met wat in Afrika werd waargenomen aan het begin van de epidemie op dat continent. Bovendien wordt het snel doorgegeven”, vertelde Flor Oujol, directeur van het Molecular Virology Laboratory van het Venezolaanse Instituut voor Wetenschappelijk Onderzoek (IVIC, voor de afkorting in het Spaans), aan BBC Mundo, de Spaanstalige dienst van de BBC van de warao. Ze zegt ook dat de situatie uitzonderlijk is. “HIV is een geïmporteerde ziekte, het is nooit een probleem geweest dat de inheemse Latijns-Amerikaanse bevolking treft.” Zeer snelle dood Het type HIV dat onder de Warao circuleert, heeft een bijzonderheid: degenen die HIV-positief zijn, ontwikkelen snel AIDS en sterven kort daarna. “De meeste HIV-infecties beginnen als een virustype genaamd R5, en naarmate de ziekte voortschrijdt, verandert het virus in X4. Deze variant is veel agressiever, omdat ze sneller leidt tot een toestand van immuundeficiëntie”, legt Héctor Rangel uit, bioloog bij IVI, die ook aan het onderzoek meewerkte. Volgens hem heeft 90% van de Warao het X4-virus en dit komt niet vaak voor in Latijns-Amerika of de rest van de wereld. Dokter Waard denkt dat de levensverwachting van inheemse mensen uit de stam met hiv slechts twee jaar zou kunnen zijn. De oorsprong van het virus dat de etnische groep treft, lijkt anders te zijn dan het virus dat circuleert onder de rest van de Venezolaanse bevolking. “Het is ook niet wat er in het Caribisch gebied en Guyana wordt aangetroffen. We weten dat de uitbraak begon in de gemeenschap van Guayo, in de delta van de Orinoco-rivier, maar we kennen de oorsprong ervan niet. Ze lijkt Filippijns te zijn, maar we weten het niet zeker. Er varen veel boten door de rivier, misschien had het zo geïntroduceerd kunnen worden”, aldus Waard. Illustratie van een Warao-Indiase vrouw gemaakt in 1875. Het belang van tidawina's Een ander kenmerk van de epidemie is dat mannen onevenredig zwaar getroffen worden. “In sommige gemeenschappen is 35% van de volwassen mannelijke bevolking besmet. Bij vrouwen bedraagt het aantal gevallen 2%”, zegt Pujol. Eén element dat een dergelijk verschil verklaart is homoseksualiteit en biseksualiteit in de Warao-cultuur, volgens onderzoekers die het onderwerp bestuderen. “In sommige gemeenschappen is het gebruikelijk dat transgenders (Tidawinas in Warao) dagelijks seksuele activiteiten met mannen ondernemen. Sommige antropologen zeggen dat transgenders zichzelf als secundaire vrouwen beschouwen”, blijkt uit een in 2013 gepubliceerde studie. Een extra factor die de aanwezigheid van HIV onder de inheemse bevolking verder compliceert, is tuberculose. De ziekte, die lange tijd veel voorkomt onder leden van de etnische groep, maakt hen nog kwetsbaarder. De effecten van de tuberculosebacil en het HIV-virus worden versterkt wanneer ze naast elkaar in het menselijk lichaam voorkomen. Absolute crisis Het gebrek aan behandeling met antiretrovirale middelen om de verspreiding en besmetting onder controle te houden, heeft ook bijgedragen aan de verspreiding van de epidemie. Het gezondheidszorgsysteem van Venezuela wordt geconfronteerd met een crisis die elke dag erger wordt en het tekort aan medicijnen is constant en wijdverbreid. De Venezolaanse farmaceutische federatie schat dat er problemen zijn met 85% van de medicijnen. “Momenteel is er een ernstig tekort aan 24 antiretrovirale middelen en zijn er problemen met nog eens 20. De laatste aankoop van hiv-medicijnen werd in 2017 gedaan door het ministerie van Volksgezondheid”, vertelde Regina López, directeur van UNAIDS in Venezuela, aan BBC Mundo. Ze legt uit dat er een actieplan is om de situatie van de Warao het hoofd te bieden, waaronder een educatieve campagne met als doel besmetting te voorkomen, rekening houdend met het wereldbeeld van de etnische groep. Ze geloven bijvoorbeeld dat ‘schade’ uit de lucht komt en via de mond binnenkomt. De strategie voorziet ook in het bieden van meer medische aandacht aan geïnfecteerden. “Als dit plan twee jaar geleden was uitgevoerd, zou de met HIV geïnfecteerde bevolking op dit moment waarschijnlijk kleiner zijn geweest. We hebben zo goed als we kunnen vooruitgang geboekt, maar we kunnen pas met behandelingen beginnen als de overheid antiretrovirale middelen heeft gekocht. Helaas weten we niet wanneer de overname zal plaatsvinden”, besluit López. Deskundigen zeggen dat, met de juiste behandeling, het besmettingsrisico minimaal is, minder dan 1%. Het einde van de wereld bereiken Een bijkomend element in de toch al gecompliceerde situatie van de Warao is de moeilijkheid om toegang te krijgen tot het gebied waar ze wonen. Om de plaats te bereiken waar de stam het meest wordt bedreigd, is het noodzakelijk om acht uur per speedboot te reizen vanuit de hoofdstad van de staat Delta Amacuro, waar de delta van de Orinoco-rivier ligt. De afstand tussen dit gebied en Caracas bedraagt ongeveer 700 kilometer. Er moet ook rekening worden gehouden met andere problemen die zijn veroorzaakt door de Venezolaanse economische crisis: het verkrijgen van brandstof is bijna een odyssee en motoren van speedboten worden als kostbare bezittingen beschouwd omdat ze schaars zijn of extreem duur. De reis is ook gevaarlijk vanwege de onveiligheid in de regio. Toen BBC Mundo contact met hen opnam, reageerde het Ministerie van Volksmacht voor Inheemse Volkeren niet op de gestelde vragen. “We weten dat de ziekte zich verspreidt, maar we kennen de omvang van de sterfte van de epidemie niet, we hebben geen aantal sterfgevallen, maar tijdens een van onze laatste bezoeken werd bij de helft van de warao de diagnose hiv gesteld in een gemeenschap was al gestorven”, zegt Waard. Hij concludeert: “Het is eng om je de toekomst van de stam voor te stellen. Het aantal (warao’s) zal aanzienlijk afnemen. Een mogelijk scenario is hun verdwijning.”
